Авлигатай тэмцэх газрын сар тутмын ээлжит хэвлэлийн хурлын үеэр сэтгүүлчдийн асуултад тус газрын Тамгын хэлтсийн дарга, эрхэлсэн комиссар З.Баасанням, Мөрдөн шалгах хэлтсийн дарга, эрхэлсэн комиссар Э.Идэрцог, Хяналт шалгалт, дүн шинжилгээний хэлтсийн дарга, эрхэлсэн комиссар Х.Хашбаатар, Урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх хэлтсийн дарга, эрхэлсэн комиссар Т.Баярхүү нарын өгсөн хариултыг сийрүүлэн хүргэе.
-АТГ Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан хоёр ч хүнийг баривчлаад, эргээд суллачихлаа. Үүний өмнө АТГ-ын дарга С.Баярыг дуудаж өрөөндөө уулзаж, цай хоолоор дайлсан асуудал олон нийтэд ил болсон. Энэ хүмүүсийн холбогдсон хэрэг ямар шатандаа явна вэ. Үнэхээр АТГ энэ хүмүүсийг хэлмэгдүүлсэн асуудал байгаа юм уу?
Э.Идэрцог: -Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан хоёр хүнийг мөрдөн шалгах ажиллагаа үргэлжилж байна. Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг прокурорын санал, шүүгчийн захирамжаар авсан. Тусгаарлан шалгаж байх явцад хийгдэх ёстой мөрдөн шалгах ажиллагаа хийгдсэн. Прокурор үнэлэлт дүгнэлтээ өгөөд шүүхэд саналаа тавиад гадуур шалгагдаж байгаа. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14 зүйлийн 5-д заасан хязгаарлалт тогтоох таслан сэргийлэх арга хэмжээг шүүгчээс авсан. Одоогоор тэднийг хязгаарлалт тогтоон шалгаж байгаа. Хязгаарлалтын хүрээнд тодорхой хүмүүс болон хилээр нэвтрэхийг хориглосон. Одоо дуудаж байцаалт мэдүүлэг авах үйл явц үргэлжлээд шалгалтын ажиллагаа хийгдэж байна.
АТГ-ын дарга Авлигын эсрэг хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.1.3-т зааснаар хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтийн материалтай танилцах эрхтэй байдаг. Энэ эрхийнхээ дагуу, яллагдагчийн тавьсан хүсэлтийн дагуу прокурорын зөвшөөрөлтэй хүлээн авч уулзсан.
-Яллагдагч С.Баяр гэх хүн ямар хүсэлт тавьж уулзсан юм бэ?
Э.Идэрцог: -Шалгуулж буй хэрэгтэйгээ холбоотойгоор яллагдагчийн хувьд тодорхой асуудлуудыг нэмж шалгуулах хүсэлтийг тавьсан.
-Ийм хүсэлт тавьж болдог юм уу? Энэ нь хуульд нийцэж байгаа юу? Мөрдөн байцаалтад сөрөг нөлөөтэй биш үү?
Э.Идэрцог: -Яллагдагч нар эрхийнхээ дагуу хүсэлт гаргадаг. Гаргасан хүсэлтийн дагуу тодорхой шийдвэр гаргадаг, хариу тайлбар өгдөг. Хууль бус шаардлага тавьсан, мөрдөн байцаалтад нөлөөлсөн асуудал байхгүй.
-Урьд өмнө АТГ-ын дарга өөр яллагдагч нартай уулзаж байсан юм уу?
Э.Идэрцог: -Тус газрын Мөрдөн шалгах хэлтэст шалгагдаж байгаа хэргүүдээс АТГ-ын дарга яллагдагч нартай хүсэлтийнх нь дагуу уулзаж байсан тохиолдлууд байгаа. Үүнд хууль зөрчсөн зүйл байхгүй. Яллагдагч нар АТГ-ын удирдлагатай уулзах, хүсэлт өгөх эрхтэй. Үүнд тухайн хүний ямар ажил албан тушаал хашиж байсан нь хамаарахгүй.
-АТГ-ын даргыг Ерөнхий сайд дуудаж, уулзаж зэмлэсэн. Үүнээс болж Ерөнхий сайдын хамаарал бүхий этгээд, тодруулбал Ерөнхий сайдын туслахаар ажиллаж байсан Н.Энхбаатарыг АТГ-аас шалгаад эхэллээ. АТГ ажлаа улс төрийн аясаар явуулж байна гэх шүүмжлэл, хардлага нийгэмд байна?
Э.Идэрцог: -Та бүхэн нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. АТГ-аас мөрдөн шалгаж байгаа хэрэгтэй холбоотой мэдээлэл өгөх хориотой. Н.Энхбаатар гэдэг хүнийг өмнө хийж байсан ажилтай нь холбоотойгоор шалгаагүй. АТГ-т шалгагдаж байгаа хэргүүд ямар нэг нам, улстөрийн захиалгаар, өс хонзонгийн санаа зорилгогүй. Огт үндэслэлгүйгээр шалгадаггүй. Шалгалтыг прокурорын хяналтанд явуулдаг. Прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр нэг ч ажиллагаа явуулдаггүй. Шүүгчийн зөвшөөрөлгүйгээр нэг ч ажиллагаа явуулдаггүй. Би дахин давтан хэлье. Ямар нэгэн нам эвсэл, улс төрийн захиалгаар мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байгаа асуудал ерөөсөө байхгүй. Н.Энхбаатар гэдэг хүнд холбогдох хэргийг дөнгөж шалгаж эхэлж байна. Тийм учраас илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх боломжгүй байна.
-АТГ-т итгэх олон нийтийн итгэл алдраад байна. Тухайлбал, “60 тэрбум’-ын хэрэгт холбогдуулж яагаад хэнийг ч шалгахгүй байгаа юм бэ. УИХ-ын 25 гишүүн УИХ-ын дарга М.Энхболдод бичиг өгсөн. Үүнтэй холбоотойгоор АТГ-аас Л.Оюун-Эрдэнэ гишүүнийг буруутгасан байна билээ. Үүнд тайлбар өгөхгүй юу?
Э.Идэрцог: -Энэ асуултад би прокурорын зөвшөөрсөн хэмжээнд хариулъя. “60 тэрбум”-ын асуудлаар манайхаас өмнө нь тодорхой мэдээлэл, хариулт өгч байсан. Асуудал тавьсан УИХ-ын гишүүдэд эрхийнхээ дагуу тайлбар мэдээллийг өгсөн. Прокурорын байгууллагаас ч энэ хэргийг яагаад хэрэгсэхгүй болгосон талаар тайлбар гаргасныг та бүхэн мэдэж байгаа. Нэгэнт прокурор эрхийнхээ дагуу шийдвэрлээд хэрэгсэхгүй болгосон хэргийг барьж аваад мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулах эрх бидэнд байхгүй. Прокурор эрхийнхээ дагуу шийдсэн асуудал. Прокуророос зөвшөөрөөд, “60 тэрбум”-ын асуудлаар нээлттэй сонсгол хийвэл бид энэ талаар тодорхой ярьж тайлбарлахад бэлэн. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувьтай холбоотой асуудлыг цагдаагийн байгууллагатай хамтран шалгаж байгаа.
-Шалгаж байгаа л гэдэг. Томоохон хэргүүд яагаад замхраад байгаа юм бэ. Ард түмэн үнэхээр итгэл алдарч байна?
Э.Идэрцог: -Томоохон хэргүүд замхарч, шийдэгдэхгүй байна гэх шүүмжлэл, хүлээлт байгаа. Хууль эрх зүйн орчин өөрчлөгдөөд, мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулдаг аргачлал маань 2017 оны долдугаар сарын 1-нээс шинэ хуулийн зохицуулалтад орсон. Авлига, албан тушаалын хэрэг алга урвуулахын хооронд хурдан шалгагдаж шийдэгддэггүй. Хэргийн шийдвэрлэлтийн асуудлыг прокурор цугларсан нотлох баримтын хэмжээнд хянаж шалгаж, шүүх прокурор эцсийн шийдвэр гаргадаг гэдгийг та бүхэн ойлгох хэрэгтэй. Ер нь бол та бүхэн манай мөрдөн шалгах ажлын ачаалал, онцлогийг мэдээлэл дотроос харж байгаа байх. Улсын хэмжээнд 28 мөрдөгч ажиллаж байгаа. Нэг мөрдөгч 20-30 хэрэгт мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байна. Тэгэхээр бид өнөөдөр бүх хэрэгт өдөр тутам ажиллагаануудыг жигд хийгээд нэг ч гэсэн хэргийг шийдэхийн төлөө ажилладаг.
-Төрийн албанд томилогдох гэж байгаа хүмүүс танайхаас тодорхойлолт авдаг. Товчхондоо бол тухайн хүний төрийн албанд ажиллах эсэхийг АТГ шийдэж байгаа. Гэтэл яагаад АТГ-т шалгагдаж байсан хүмүүс албан тушаалд очоод байхад АТГ таг дуугүй байдаг юм бэ, Жишээ нь Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Алтанхуяг, ҮАБЗ-ийн нарийн бичгийн дарга Гансүх гэх мэтчилэн хүмүүст танайхаас өгдөг тодорхойлолт хамаагүй гэсэн үг үү?
Х.Хашбаатар: -АТГ Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.6 дахь хэсэгт заасны дагуу нийтийн албанд томилогдохоор нэр дэвшсэн этгээдийн хувийн ашиг сонирхлын урьдчилсан мэдүүлгийг хянадаг. Таны асуусан Ерөнхийлөгчийн улс төрийн бодлогын зөвлөхөөр томилогдохоор нэр дэвшсэн Н.Алтанхуягийг тухайн үед илт ашиг сонирхлын зөрчил үүсэхээр байна гэж АТГ үзсэн. Илт ашиг сонирхлын зөрчил үүсэхээр бол тухайн томилох эрх бүхий албан тушаалтан томилохоос татгалзах үүрэгтэй. Хууль нэг мөр хэрэгжих ёстой.
Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн нарийн бичгийн даргаар томилогдохоор нэр дэвшсэн А.Гансүхэд холбогдох үйлдэл нь хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэгдсэн байсан тул тухайн албан тушаалд томилоход ашиг сонирхлын зөрчил үүсэх нөхцөл байдал одоогоор тогтоогдоогүй талаар хариуг өгсөн.
-АТГ-ын шалгаж байгаа хэргүүд улс төрийн үйл явдалтай давхцаад байгаа нь ямар учиртай вэ? АТГ улс төрийн зэвсэг болоод байна уу гэж харагдаж байгаа?
З.Баасанням: -Шалгагдаж байгаа хэргүүдэд улс төрийн өнгө аястай асуудал байхгүй. Зарим эрүүгийн хэргийн тухайд сонгууль гэх мэт улс төрийн үйл явдалтай цаг хугацааны хувьд давхацдаг. Энэ нь тухайн гэмт хэргийг шалгах хуулийн хугацаатай холбоотой. Тэгэхээр улс төрийн өнгө аястай, өс хонзонгийн сэдлээр ч гэх юм уу эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгадаг явдал байхгүй гэдгийг албан ёсоор хэлье.
Хэрэг асуудлыг богино хугацаанд шалгах боломжгүй. Түүнээс гадна АТГ-т мөрдөгчийн орон тоо нэмэх хэрэгцээ байгаа. Гэвч бид байгаа орон тоогоороо маш ачаалалтай ажиллаж байгаа. Нийгэмд хүлээлт байгааг мэдэж байна. Бид аливаа хэргийг улстөржүүлэх, улс төрийн зорилгоор хэрэг шалгах асуудал байхгүй. Харин манай байгууллагад шалгагдаж байгаа хэргийн холбогдогч нарын зүгээс тухайн хэргийн шалгалтыг саармагжуулах, өөрсдийгөө гэм буруугүй мэтээр олон нийтэд харуулахын тулд хэрэг маргааныг зориуд улстөржүүлэх асуудлыг байнга гаргадаг гэдгийг та бүхэн мэдэх байх аа. Хэргийн ачаалал хэрхэн нэмэгдэж байгаа нь ажлын мэдээнээс харагдана.
-“60 тэрбум”-ын хэргийг та бүхэн шалгаад ямар саналтайгаар прокурорт шилжүүлсэн бэ?
Э.Идэрцог: -Энэ талаарх гомдол, мэдээллийг хуучин хуулийн дагуу шалгаад, Эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзах саналтай прокурорт хүргүүлж байсан. Учир нь нотлох баримт нь эх хувиараа байх ёстой гэдэг шаардлага хангаагүй, бүрэн хэрэгжсэн нь тогтоогдоогүй учраас бид эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзсан.
-АТГ С.Баяр, Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт нарыг хоёр сар орчим хорьсон. Энэ хугацаанд тус бүр хэдэн удаа байцаасан бэ?
Э.Идэрцог: -Хуулийн хүрээнд хорьж байцаасан. Хорих хугацаандаа хуулийн хүрээнд авах ёстой арга хэмжээ, үйл ажиллагааг явуулсан. Үүнээс дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх боломжгүй.
-АТГ өнгөрсөн онд төрийн бүх байгууллагад ажилласан. АТГ-ынхан яамд дээр ажиллаад сайд, төрийн нарийн бичгийн дарга нарт зөвлөмж гардуулаад байсан. Үүний үр дүн гэж юу байгаа юм бэ?
Т.Баярхүү: -2016 онд Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр батлагдсанаар АТГ-ын ажлын хэсгүүд өнгөрсөн онд төрийн 99 байгууллага, 21 аймагт ажилласан. Ингэж ажиллаад төрийн албан хаагчийн томилгоо хуульд нийцээгүй, төрийн үйлчилгээ хүнд сурталтай, ард иргэдээс үндэслэлгүй төлбөр хураамж авдаг, төсөв санхүү нь тооцоо судалгаагүй, үр ашиггүй, хууль зөрчиж шийдвэр гаргадаг, тендер худалдан авалт зөрчилтэй, төсвийн хөрөнгөөр чанаргүй бараа ажил үйлчилгээ худалдан авдаг, гадаадын зээл тусламжийг үр ашиггүй зарцуулдаг, танил тал, эрх мэдлээрээ энэ бүхнийг шийдвэрлэдэг, төрийн байгууллага нь өөрөө хувийн хэвшилтэйгээ өрсөлддөг буруу жишиг байгаа учраас энэ нь ашиг сонирхлын зөрчил, цаашлаад авлигын гэмт хэрэг гарах нөхцөл шалтгаан болж байна гэж үзээд өнгөрсөн оны 12 дугаар сард Засгийн газар, яам агентлагуудад 150 зүйл бүхий зөвлөмжийг хүргүүлсэн. Эдгээр зөрчил дутагдлуудыг арилгах, хяналт шалгалтыг хийх, холбогдох тушаал шийдвэрүүдийг хүчингүй болгох гэх мэтээр Зөвлөмжид дурдсан. Харамсалтай нь энэ зөвлөмжийн биелэлт хангалтгүй байна. Сая энэ оны 3 дугаар сараас эхлээд манай ажлын хэсгүүд яам, агентлагуудаар дахин явж танилцсан. Удахгүй орон нутагт явж ажиллана. Танилцаад явж байхад зөвлөмжийг хэрэгжүүлж байгаа, зөвлөмжийн дагуу тодорхой үр дүнтэй арга хэмжээ авч байгаа төрийн байгууллага маш цөөн байна. Шалгалтын явцад ноцтой гэж хэлж болох зөрчил, дутагдлууд илэрсэн. Эдгээр асуудлуудыг бид цаашдаа 8, 9 дүгээр сарын хэвлэлийн хурлаар тодорхой мэдээллүүдийг маш дэлгэрэнгүй байдлаар өгөх болно. Зарим асуудлыг хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээн шалгаж байгаа.
-УИХ дахь ажлын хэсгээс Оюутолгойн гэрээний асуудлаар шалгалт хийж дууссан талаар мэдээлсэн. Танайхаас хяналт шалгалтынхаа дүгнэлтийг ирүүлэхээр байнгын хороодод мэдээлэл хийнэ гэсэн. Хэзээ дүгнэлтээ явуулах вэ?
Э.Идэрцог: -Мөрдөн шалгаж буй хэрэгт дүгнэлт гардаггүй. Мөрдөн шалгалтын хэрэгт авагдсан нотлох баримт, тогтоогдож буй нөхцөл байдлын талаар прокурорын зөвшөөрлийн дагуу шаардлагатай бол УИХ-д холбогдох мэдээллийг хүргүүлнэ.
-Ерөнхий сайд С.Баярыг ганцааранд нь тэгж анхаарал тавьж хоол өгсөн нь ямар учиртай юм бэ?
Э.Идэрцог: -Авлигын эсрэг хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.1.7 дахь хэсэгт АТГ-ын дарга нь гүйцэтгэх болон хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын ажилтай танилцах эрхтэй. Хэргийн холбогдогчийн гаргасан хүсэлттэй нь холбогдуулан түүнтэй уулзсан. Энэ нь прокурорын зөвшөөрөлтэй болсон ажиллагаа. Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авагдсан хүн тогтмол цагт хооллох ёстой. С.Баярын хувьд байцаалтын ажиллагаа уртасгасан цагаар үргэлжлэх учир хооллох боломжийг мөрдөн байцаалт явуулж буй байгууллагын хувьд бид олгосон.
-Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Г.Уянга УИХ-ын гишүүн байхдаа С.Баярын олон хаусны талаар шалгуулахаар АТГ-т хандаж байсан. Одоо С.Баярыг холбогдуулан шалгаж байгаа асуудал дотор хэрхэн хөрөнгөжсөн эсэх, тэдгээр байшинг яаж олж авсан эсэх зэрэг зүйл багтаж байгаа юу?
Э.Идэрцог: -Оюутолгой төслийн хүрээнд хийгдсэн хөрөнгө оруулалтын болон бусад гэрээтэй холбоотой эрүүгийн хэрэгт С.Баярын хөрөнгөтэй холбоотой шалгалтын ажиллагааг явуулж байгаа. Мөн АНУ дахь байшинтай холбоотой асуудалд тусдаа дугаартай хэрэг бүртгэлтийн хэрэгт мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байна. Гадаадын эрх бүхий байгууллагуудад хандаж холбогдох ажиллагааг хийлгүүлж байна.
-Эрдэнэс Тавантолгой компанитай холбоотой олон хардлага сэрдлэг их байдаг. Мөргөцгөөс хууль бусаар нүүрс олборлосон, нүүрсний тендер, халаа сэлгээ гээд олон асуудал яригддаг. Эрдэнэс Тавантолгой компанид хэчнээн хүн шинээр томилогдож танайхаар албан тушаалын мэдүүлгээ хянуулсан бэ гэдэг дээр тоо баримт байна уу?
Э.Идэрцог: -“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн лицензтэй талбайгаас “Таван толгой” ХК нь хууль бусаар нүүрс олборлосон гэх мэдээлэлд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээн шалгаж байгаа.
Х.Хашбаатар: -ХШДШХ-ээс “Эрдэнэс Таван толгой” компанид томилогдохоор нэр дэвшсэн нийт 24 этгээдийн буюу 2016 онд 15, 2017 онд 3, 2018 оны 7 дугаар сарын байдлаар 6 нэр дэвшигчийн урьдчилсан мэдүүлгийн хянан шийдвэрлэсэн байна.
-МИАТ-ийн дэд захирал Н.Энхбаатарыг 600 сая төгрөгийн хахуулийн хэргээр барьсан нь үнэн үү?
Э.Идэрцог: -МИАТ компанийн дэд захирлын тухайд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр бичээд байгаа шиг 600 сая төгрөгийн хахууль авсан, үйлдэл дээр нь барьсан гэсэн асуудал байхгүй. Энэ асуудлаар мөрдөн шалгах ажиллагаа дөнгөж эхэлж байгаа. Хойшлуулшгүй баривчилгааг хийсэн. Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг шүүх авсан. Ямар үндэслэлээр холбогдуулан шалгаж байгаа талаар мэдээлэл өгөх боломжгүй байна.
-УИХ-ын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ болон бусад гишүүдэд хариуцлага тооцуулахаар АТГ гомдол гаргасан нь шуугиан тарьж байна. АТГ-т ийм эрх байгаа юу? УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхэнд халдаж байгаа юм биш үү?
З.Баасанням: -Энэ бол УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхэнд халдаж байгаа асуудал биш. УИХ-ын гишүүний ёс зүйтэй холбоотой асуудлаар хэн ч байсан гомдлоо гаргах эрх нь нээлттэй. Иймд бид гомдлоо Ёс зүйн дэд хороо харьяалагддаг Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд хүргүүлсэн. УИХ-аас томилогддог албан тушаалтныг огцруулах, санал гаргах гишүүний эрхийг 2015 оны Цэцийн шийдвэрээр хүчингүй болсон. УИХ-ын хуульд гишүүний бүрэн эрхэд үл хамаарах асуудлаар бусад байгууллагын үйл ажиллагаанд оролцох, шахалт үзүүлэхийг УИХ-ын гишүүнд хориглосон байгаа. Гэтэл АТГ-ын үйл ажиллагаанд хувь хүн, хуулийн этгээд оролцохыг хориглосон Авлигын эсрэг хуулийн заалтыг мөн зөрчсөн гэх зэрэг үндэслэлээр УИХ-ын гишүүний ёс зүйгээ зөрчсөн байна гэж үзэж гомдол гаргасан. Ер нь хуулиа мөрдөж, хуульд нийцсэн үйл ажиллагааг явуулах ёстой.
-ХОМ-ээ нуун дарагдуулсан шүүгч нарт ямар хариуцлага тооцуулсан бэ?
Х.Хашбаатар: -Тус газраас 512 шүүгчийн хувийн ашиг сонирхлын мэдүүлэг болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийн төлөвлөгөөт хяналт шалгалтыг явуулж байна. Хяналт шалгалтын ажил үргэлжлэн явагдаж байгаа ба энэхүү ажил нь цаг хугацаа шаардаж байгаа болно. Эхний ээлжинд захиргааны хэргийн шүүхийн шүүгч нарын мэдүүлгийг шалгаж, эцэслэх шатандаа явж байна. (АТГ)
